Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)
II. HÁROM SZÓLAMBAN A LENGYEL ÉS MAGYAR MŰVÉSZETRŐL, MŰVÉSZETTÖRTÉNETRŐL ÉS TÖRTÉNELEMRŐL - Szymon Brzeziński: A „kultúra közös alapjáért". Politika és kultúra a magyar-lengyel kapcsolatokban (1918-1939)
KONTAKTY ARTYSTYCZNE POLSKI I WĘGIER W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM Tło historyczne 1 Kontakty Polski i Węgier w latach 20. XX wieku określało miejsce tych krajów w nowym porządku europejskim po I wojnie światowej. Kierownictwo otoczonych przez wrogie państwa Węgier uznawało naród polski za swojego naturalnego sojusznika. W roku 1919 Węgry jako pierwsze wysłały do Polski delegację handlową, natomiast w czerwcu 1920 roku jako jedyne państwo europejskie zaoferowały pomoc wojskową państwu polskiemu, znajdującemu się w krytycznym położeniu w czasie wojny polsko-radzieckiej. Podczas tej wojny Czechosłowacja nie tylko odmówiła węgierskiemu wojsku przemarszu przez swoje terytorium, lecz zajęła też zamieszkane przez Polaków Zaolzie. Z tego powodu polski rząd (wraz z węgierskim) wspierał słowacki ruch separatystyczny, chociaż odcinał się od polityki rewizyjnej Węgier. Pomimo że trianońska tragedia Węgrów mogła wywołać głębokie współczucie, przede wszystkim u mających podobne, traumatyczne przeżycia Polaków, węgierskie dążenia były skierowane przeciwko układowi pokojowemu, który zatwierdził granice odradzającego się państwa polskiego. Wraz z utrwaleniem się nowego europejskiego porządku, kwestia słowacka została odsunięta na dalszy plan i kontakty polityczne między dwoma państwami urwały się 2 . Do wzajemnej współpracy mogło dojść w wyniku zmiany koncepcji polskiej polityki zagranicznej, spowodowanej hegemonią hitlerowskich Niemiec. Minister spraw zagranicznych, Józef Beck, postawił sobie za cel utworzenie pod przywództwem Polski stowarzyszenia państw środkowoeuropejskich, leżących na osi Warszawa-Rzym. Poważnym konkurentem okazała się Czechosłowacja. W tym stowarzyszeniu ważną rolę odegrałyby również Węgry. Równocześnie jednym z punktów programu rządu Gyuli Gömbösa (1932-1936) było zacieśnienie kontaktów z Polską 3 . Pierwszym oficjalnym krokiem ze strony węgierskiej była warszawska wizyta w roku 1934 premiera Gyuli Gömbösa i ministra spraw zagranicznych Kálmána Kánya. Odpowiedzią na nią była rewizyta polskiego premiera Mariana Zyndram-Kościałkowskiego na Węgrzech w roku 1936. W 1938 roku nastąpiło zacieśnienie politycznej współpracy obu krajów - skierowane przeciwko Czechosłowacji. W marcu Anschluss uniemożliwił Austrii realizację słowackiego prawa do samostanowienia 4 , a we wrześniu na konferencji w Monachium został zatwierdzony rozbiór Czechosłowacji i aneksja Sudetów przez III Rzeszę. W wyniku wspólnego wystąpienia polsko-węgierskiego Polska odzyskała zamieszkane przez Polaków Zaolzie, a Węgry południową część Górnych Węgier. Później, po najeździe Niemców na Czechosłowację i zajęciu przez Węgry Rusi Zakarpackiej - Polska i Węgry zyskały wspólną granicę. Dające się do tego momentu pogodzić przyjaźń z Polską i proniemieckie sympatie węgierskiej polityki zagranicznej sprawiły, że w chwili wypowiedzenia w kwietniu 1939 roku przez hitlerowskie Niemcy podpisanego z Polską paktu o nieagresji, rząd węgierski musiał podjąć poważną decyzję. Polityka realna nakazywałaby przynajmniej rozluźnienie kontaktów między oboma krajami, natomiast oficjalna retoryka przyjaźni (która jednocześnie odzwierciedlała rzeczywiste uczucia węgierskiego społeczeństwa), niemal zmusiła kierownictwo państwa do irracjonalnego zachowania politycznego. W trakcie kolejnych miesięcy rząd węgierski wielokrotnie demonstrował sympatie propolskie i nawet po wybuchu II wojny światowej nie zmienił swojego postępowania. Nie zezwolił swoim sojusznikom na wykorzystanie węgierskich linii kolejowych do operacji wojskowych, skierowanych przeciw Polsce, a po klęsce wojska polskiego przyjął polskich uchodźców i w praktyce do końca wojny zapewnił im utrzymanie.
