Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)

III. KATALÓGUS - 2. HAGYOMÁNYKERESÉS - - Folklór - - Hétköznapi falusi élet

przeszłością religijną Słowian. W XX wieku dzięki badaniom archeologicznym i językoznawczym znacząco wzrosła nasza znajomość sztuki przedstawieniowej w służbie kultów uprawianych przez Słowian. Stryjeńska odwiedzała muzea i szkicowała z natury, po czym przekształcała twórczo swoje szkice tak, że powstawało dzieło jedyne w swoim rodzaju. Życie na wsi, w przeciwieństwie do folkloru, nie było tak barwne ani zajmujące, nawet dla tych, którzy je tylko rejestrowali, nie biorąc w nim rzeczywistego udziału, z pozycji gości. Folklor był piękny, kolorowy i od święta - życie codzienne polskiej wsi w tamtych czasach, a szczególnie w okresie kryzysu, było wyjątkowo ciężkie, a chwilami wręcz tragiczne. Artystą, którego oprócz wielkiego talentu cechowało również autentyczne współczucie i wrażliwość na krzywdę społeczną, był Tadeusz Kulisiewicz. Źródła jego sztuki to niewątpliwie rzeźba średniowieczna, a także ekspresjonizm niemiecki. Najważniejszym miejscem w jego życiu, podobnie jak Zakopane dla Skoczylasa i Stare Miasto w Warszawie dla Cieślewskiego, była mała beskidzka wieś Szlembark, miejsce zapomniane przez Boga i ludzi. Ci, którzy tutaj mieszkali, byli ubodzy i sterani życiem, było wiele kalek, nie mówiąc o upośledzonych umysłowo (Józuś Brzana); ziemia była nieurodzajna, surowy klimat, ludzie i zwierzęta umierali przedwcześnie. Najsłynniejszy cykl Kulisiewicza pt. „Szlembark" został wydany jako teka w 1932 roku staraniem Instytutu Propagandy Sztuki. Krytycy porównywali drzeworyty Kulisiewicza do witraży, do Stanisława Wyspiańskiego. Najbardziej trafna jednak wydaje się uwaga o podobieństwie jego postaci do drewnianych rzeźb, zresztą same drzeworyty przywodzą na myśl skojarzenie z płaskorzeźbami w drewnie. Grafika Wyjazd w pole Bartłomiejczyka jest przykładem ujęcia z lotu ptaka, które często pojawia się w pracach poświęconych życiu na wsi, tyleż z racji atrakcyjności wizualnej, co dla zademonstrowania dystansu i jako wyrazu pewnej protekcjonalności w pokazywaniu beztroskiego, sielskiego życia w zgodzie z naturą. Paweł Steiler, podobnie jak Kulisiewicz, wykonał szereg drzeworytów z przedstawieniami Ślązaków w nadrealistycznym stylu, gdzie wierność szczegółom łączy się z dekoracyjnością i jednocześnie upodobaniem do brzydoty. H/37 Folklor 11/37. WŁADYSŁAW SKOCZYLAS (1883-1934) Pochód zbójników I, 1919 Pap., drzew, kok; 28,5 x 31 cm Nr inw. Gr.W.3033 MNW 11/38. WŁADYSŁAW SKOCZYLAS (1883-1934) Pochód zbójników II (z chmurą), ryc. 5 z „Teki zbójnickiej", 1919 Pap., drzew., kol.; 20 x 27,8 cm Nr inw. Gr.W.5089/1 MNW Tadeusz Kulisiewicz, Józuś Brzana, 1931, 11/68