Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)

III. KATALÓGUS - 2. HAGYOMÁNYKERESÉS - - Árkádia

Ilustracja książkowa KB: Lata 20. to zloty wiek miedziorytu na Węgrzech. Pod koniec tego okresu zaczął dominować drzeworyt. Fakt ten - upowszechnienie się druku wypukłego jako techniki drukarskiej - wiązał się z rozwojem ilustracji książkowej. Ważną rolę książki artystycznej podkreślali autorzy nowych programów sztuki użytkowej, którzy odkładając na bok rozpacz związaną ze stratami wojennymi, namawiali do aktywnej działalności na rzecz rozwijania kultury węgierskiej. Swoiście węgierską, choć dorównującą międzynarodowym standardom, produkcję ściśle związanej z gospodarką sztuki użytkowej postrzegali za dowód istnienia sił witalnych narodu, a pielęgnację kultury węgierskiej uznawali za jeden z podstawowych warunków jej zachowania pośród innych narodów. W myśl tego poglądu do warsztatów ilustracji książkowej, działających już wcześniej na prowincji na zasadzie małych przedsiębiorstw rodzinnych, wydawnictw Knera i Tevana, dołączyły nowe, pośród których najistotniejszą rolę dla ilustracji książkowej odegrało wydawnictwo Amicus. Jego kierownik László Reiter sam był grafikiem, brał udział w zakładaniu takich organizacji zawodowych, jak powstałe w roku 1921 Węgierskie Towarzystwo Bibliofilskie, i odegrał wiodącą rolę jako członek jego kierownictwa. Artyści sami poszukiwali środków wyrazu związanych z tekstem literackim. Na Węgrzech, w kraju po traumatycznych przejściach historycznych, walczącym z poważnymi problemami społecznymi, wielu artystów odrzuciło eksperymenty estetyczne i świadomie sprzeciwiając się idei sztuki dla sztuki, opowiedziało się za sztuką wyraźnie obrazującą konkretne treści. Dążyli oni do stworzenia przekrojowych analiz całych okresów, czego wyrazem były ilustracje do najważniejszych dzieł literatury światowej, arcydzieła literatury współczesnej oraz Biblia. W wydawanych w latach 20. książkach często jeszcze wykorzystywano technikę druku wklęsłego i płaskiego. Kolorowe miedzioryty, ilustracje Arnolda Gara do Eugeniusza Oniegina krytyka oceniła dość wysoko. Dopracowane technicznie, dekoracyjne grafiki i pomysłowa metoda cytowania stylów świadczą jak najlepiej o debiutującym wówczas artyście malarzu, wszechstronnym twórcy sztuki użytkowej związanej z art decó. Dezső Fáy zdobył sławę początkowo swoimi litograficznymi ilustracjami do książek. W roku 1929 wielkie wydawnictwo Franklina zleciło mu wykonanie ilustracji do komicznego eposu wierszowanego Jánosa Aranya Cyganie z Nagyida. Do ożywienia charakterów i groteskowych scen z życia XIX-wiecznych Węgier Fáy wykorzystał dziedzictwo średniowiecznej tradycji niemieckiej drzeworytu o cienkich liniach. W ilustracjach do Boskiej komedii Dantego widoczne są już wpływy tak istotnego dla XX-wiecznego drzeworytu ekspresjonizmu - proporcje czerni i bieli oraz rola linii i plamy są zrównoważone. Choć chwaląca cykl ówczesna krytyka wspomniała o wydawnictwie Révaiego, a w życiu literackim odnotowano prawdziwy powrót do Dantego, ilustracje Fáya nie ukazały się w postaci książkowej. Natomiast ilustracje do Dantego Anny Bartoniek zostały przygotowane bez zlecenia, z własnej inicjatywy artystki. W roku 1932, w setną rocznicę śmierci Goethego otwarto międzynarodową wystawę w Lipsku. W hołdzie Goethemu 100 typografów wykonało kompozycje, a 100 grafików wydrukowało kilka kart z ilustracjami na temat dowolnie wybranej sceny z Fausta. W obu kategoArnold Gara, List Tatiany, il. do Eugeniusza Oniegina I Tatjána levele ill. a Jevgenyij Anyeginhez I Tatiana's Letter, 1920, 11/12