Mészáros Gyula: Szekszárd és környéke török díszítésű kerámia emlékei (Szekszárd, 1968)
SZEKSZARD VE DOLAYLARINDA BULUNAN TURK MOTiFLERIYLE SUSLU SERAMIKLER Halk giysileriyle, dokumalariyla, coktan beri iinlu „Sarkoz", Tolna eyaletinden gecen Tuna nehri boyunda, Szekszard'in giiney dogusunda bulunur, ve Bata k6yuniin sinirlanna kadar uzanir. Bati yaninda Szekszard tepeleri Sarkoz'ii sinirlandirir. Ovadan biraz yiikselerek hafif bir yayla gibi goriinen bu bolgeye yeni ta?cagindan beri insanlar yerle§mistir. Eski cagda orta Avrupanin ana vollarmdan biri buradan gecmi§tir, Aquincum (bugiinkii Buda), Mursa (Osijek) iizerinden Italya ile Balkan yarimadasini birbirine baglamistir. Bin yiihk Macar tarihi boyunca da burada insanlar yasami§tir. Sarkoz ve dolaylan, iilkenin kultiirel, ticari ve iktisadi yasantisma cok erken baglanmistir. u. ve iz. viizvilda Sarkoz cevresinde Macar kirallari iic manastir kurmustur. Bu da canli bir kultiir hayatinin oldugunu gostermektedir. Burada hergiin 15.-17. yiizyillardan kalma degerli yerli ve yabanci seramikler, zengin sikkeler ortaya cukarilmaktadir.. 16. yuzyilda Tiirklerin Macar topraklarini yuzelli yil boyunca, i§gal etmesi ile ortaya crkan huzursuz donem ve cesjtli harpler; diizenli olarak Istanbula, Viyanaya, 'hatta keyfi olarak davranan Macar derebeylerine ayni zamanda vergi vermek zorunda kal- • mis olan Sarkoz'deki Macarlari dagitmis ve onlarm sayilarmi azaltmi§tir. Bosalan yerlere ya Tiirkler, ya da onlarla birlikte, onlarin yonetimi altmda yurdumuza gelen giineyli Slav kiiciik sanayicileri, tuccarlan, parah askerleri yerle§mi?, ya da bunlar tamamen bos kalmistir. Eski Tiirk ve bati seyahatnamelerinden ve diger yazili kayna , klardan ogrendigimize gore mesela 1663-te Szekszard'da Bosnaklar oturuyormus. 1669 tarihli bir belgeye gore Satjkoz'iin giiney bati kiyisinda bulunan Moragy halki „rats", yani guneyli slavlardandi. Kismen Giiney Slav ustalan vasitasiyle de buraya ulastinlan Tiirk sanati, orgii ve halk seramik sanati alaninda olmak iizere Macar halk ve tatbiki sanatlan motiflerine biiyiik etkide bulunmustur. Motiflerde ozellikle bitki siisleri goze farpmaktadir. Lale, giil, karanfil, nar ve stilize edilmis giil motifleri siis elemanlan olarak kullanilmistir. Bunlar Italyan ve Haban sanat etkisiyle birlikte Macar sanatini zenginlestirmistir. 18-inci yiizyil halk seramiklerinin siislerinde Tiirk etkisinden baska Haban ve Barokk fagi sonu sanat etkisi de hissedilir. Ozellikle Moragy'da bulunan materyalde bu goriinmektedir. Tuna Macar kesiminin sag kiyisi yakinlannda, §imdiye kadar uf tane unutulmus, eski comlekci atolyesi kalintilari ve burada yapilan iiriinler ortaya cikanlmi^tir. Bu iiriinler Tiirk ve Haban cagi sonuna has motifler bakimmdan cok benzerlik gostermektedir. Mesela Szekszard'daki bugiiniin halk comlekciliginde bunlarin etkisini bulmak olanagi vardir. Sozii edilen iic atoyle §uralarda bulunmustur; Pe$te eyaletine bagli Visegrad'da, Tolna eyaletine bagli Szekszard'da ve Moragy'da. Tabaklann ortasinda, kismen de ic ikenarlarinda bulunan stilize edilmi? cigekler ve
