Somogyi Múzeumok Közleményei 4. ( 1981)

dr. Magyar Kálmán: Ispánsági és nemzetségi központok kutatása somogyban I.

80 MAGYAR KÁLMÁN nur la tre gravan bazilikon el la XL jarcento en Kupavár, respektive la konstruaĵojn, tombejojn apartenantajn al ĝi. Sed ankoreaŭ ne estas malkaŝitaj — malgraŭ niaj trovaĵsavoj — en la ĵupana centro Somogyvár la tavoloj de epoko de dinastio Árpád, la materialoj de la loĝejoj, tombejoj kaj eklezioj. Ili estas senôese eimetitaj al la pereo. Kontraŭe al la esploroj en Somogyvár — ĉe la esploro de reĝina centro Segesd — ni planas unue inertari kaj publiki la plenan fontmaterialon. Dum la defino de la historia-topografia materialo ni deziras dum mallonga tempo, preskau samtempe identigi ĉiujn ejojn apartenantajn al la centro: fortikaĵon, kolonion, eklezion, tombejon. La metodo elektita al la celo starigita de ni, donis rezultojn ce la identigo de mezepokaj kolonio j, tombejoj dum la rekonstruado de la genta centro Babócsa. Ci tie ni povis sperti, ke la tavoloj de la epoko de dinastio Árpád — krom la pli malfruaj, tombejoj el la XV

—XVII-aj jarcentoj, fortikaĵo, konstruaĵoj de la agrourbo — tute pereis. La restaĵojn el la epoko Árpád frakasis la konstruado kaj terlaboro en la interna areo. La lokojn de tri eklezioj el la epoko Árpád, rolantaj en la fontoj, nur laŭ supozo ni povas serĉi en la ĉirkaŭaĵo de la tembejoj el la XIV

— XVII-aj jarcentoj. La aplikita historia-topografia metodo -dum la malkovro de la genta centro en Bodrog-Bii certigis pli kompleksan kaj pli pozitívan rezulton. En la centro Bodrog posedanta terrestaĵojn, inter 1979—81. ni trovis sur la suda altaĵo de monteto la fundamento-restaĵojn de eklezio Sankta Kruco, kiu estis orientita laŭ okcidentooriento, posedis duonarkan sanktejon, oblongan navon kun areo de 26x9,4 m-oj, ce la okcidenta enirejo kun apogplisatro portanta turon, ĉe la nord-orienta flanko kun pli malgranda kapelo havanta duonarkan sanktejon. Pri la triumfarko ce la renkontiĝo de la navo kaj la duoinarka sanktejo kaj pri la preskaŭ ne malvastigita sanktejo aludis spuroj nur ce la sud-orienta parto, ce la brika tombo. La konstruado de la preĝejo povis komenciĝi plej malfrue komence de la XII. jarcento. La apogplisatroj — kuné kun la enireja turo — povis pretiĝi fine de la XVI., komence de la XV. jarcento. Proksime, 250 m-ojn en la direkto sudorienta, sur la agro Schmiedth ni trovis en 1981 la parókán preĝejon ĉirkaŭitan de tombe jo, kun pli malgranda bazareo de 20x6 m-oj. 20—30 m-ojn norde de la genta klostro malkovriĝis la domoj, rubkavoj XI

—XVI-jarcentaj de t.n. priserva kolonio. 170 m-ojn okcidente de la klostro ni trovis domojn, bakfornojn de kolonio el la XI

—XIV-aj jarcentoj de epoko Árpád. La unuan konatan membron de gento Bö la fontoj mencias relative frue en 1234. Tie rolas Cornes Izsép de villa Bun (Bon). Kolonio Bö (Bev) estas konata eĉ pli frue, en 1229. Ce la esploro de la strikte genta bieno ŝajnas família j -genta j centro j Szöcsény-Léta, Lak-kölked, Kürtös kaj Kis-Bö, Nagy-Bö, al kiuj apartenis entute 17 bienoj. La nomdonanta loko kiel patronjura eklezio de la biencentro, aperas unue en 1257 kaj 1277—80 kiel prepostejo Sankta Kruco en Bön. Krom la idetigo de la diversaj ejoj — kiel tio vidiĝas ankaŭ en la publikita materialo — en la tombe j parto apud la patronjura eklezio de la genta centro malkovriĝis trovaĵoj el la epokoj Árpád (XII

—

XIII. parcentoj), Anjou, Sigismundo kaj Ladislao V. En la pli frua, plenŝtopita, varia pro entombigoj unu sur la alian, parto el la epoko Árpád de la tombejo ni povis fiksi ne nur aldonaĵojn el la XII

—XIII-aj jarcentoj, aserteblaj plebaj, sed ankaŭ diferencojn de la orientado. Evidentiĝis ke la eruteriga ordo kaj kutimo de la epoko Árpád pli malfrue ŝanĝiĝis, laŭ la atesto de aldonaĵoj, kunĉerka enterigo kaj cetera]. En la tombe j parto esplorita de ni sperteblas en la XIV. jarcento unuavice enterigo j de adoleskaj knäboj kaj knabinoj. La enterigaj, la kotumaj ŝanĝoj — laŭ la fontoj — ŝajnas esti paralelaj kun la disdividiĝo je familioj de la gento Bö, respektive kun tiu de la komuna agro. Tiu evento servis eble la ŝanĝiĝon de la popolo vivanta en la centro, kaj tiun de la kutimoj. Custe pro tio ni opinias gravaj la baldaŭ okazontajn malkovrojn de la tombejoj ĉirkaŭ la centro Rád. Car ni povas observi ci tie — jam eĉ laŭ la hazarde trovitaj materialoj starantaj je nia dispono — daŭran uzadon de la dua duono de la XL parcento ĝis la XVI. jarcento, de ekzemple la ĉirkaŭpreĝeja tombejo en Kötcse— Poca puszta. Al la pritaksado de eklezio de genta-f amiiibranĉa centro en Kaposszentjakab trial servas signifan, kompletigan fontmaterialon la arkeologia esploro en la proksima, en la XI

—XII-aj jarcentoj pereinta ĉirkaŭpreĝeja tombejo de priserva vilaĝo Keszi. Same gravaj n materialoj n posedas el la XIV

— XV-aj jarcentoj la mezepokaj tombejoj de Bodrog-Bii situanta 15 km-ojn norde de Kaposvár, la de tie saman distancon situanta forstocentro Somogyvár, respektive la 40—50 km-ojn nordoriente situanta bordo de Balatono. Per ilia kompleksa esploro ni povos eble gajni pli prdksimajn indikojn al la bildo de mezepoka etapo de regiono, respektive al la transversa sekco de la socio de la tie vivintaj homoj. Estas jam preskaŭ certa, ke en la XIV

— XVII-aj jarcentoj la proksime vivintaj loĝantoj de la kolonio apartenanta al la eklezio estis en-