A Herman Ottó Múzeum Évkönyve 28-29. (1991)

GYULAI Éva: A diósgyőri vár és környékének ábrázolása 1719-ből Bél Mátyás kéziratos hagyatékában (Aszalay Ferenc-Adatok a nemesi értelmiség művelődéstörténetéhez)

\ fordult szűkebb hazája felé, hogy kora tudományos igényének megfelelően segítse Bél Mátyást korszakos alkotásában (3. kép). [ Aszalay Ferenc rajza és leírása (4. kép) fontos történeti adalék a vár 18. századi állapotáról. A várat és történetét Aszalay latin nyelven írja le a pozsonyi tudósnak: „CASTRUM Diós Győr, á Maria Regina, subíer praealtis Montibus, BIKK, ob nimiam Fagorum copiam ita vulgo apellatis, super petroso monticulo, in quadrangulari Figura, quatuor angularibus turribus erectum, ac tandem per gloriosum Matthiam Regem Corvinum exornatum, in moderna desolatione sua, uti delienatum est conspicitur: Cui ejusdem itidem nominis Oppidum, decurrenti per medium fluvio Szinyva, piscibus potissimum auratis truttis abundante, et limpidissimo subjacet. Olim circumambulacra in pinnis Palatiorum et in lateribus turrium ex eleganter fabrefactis lapidibus structa, ferreis circumquaque clatris deauratis superbiebant. Templum ornatissimo opere factum, duplicatum superius et inferius, in ejusdem lateris meditullio, quod orientem spectat, visitur. Puteum habet optimae et frigidissimae aquae vivae, ex ipsis lapidibus excavatum. Extra pomaeria castri, quamvis cum primis in circumducto Fossato, plurimi existant serpentes et venenata repentia, intra tarnen Portám, tantominus, in fornicibus, cellariis, et quibusvis aliis aedificiis, non modo nulla reperiuntur, sed etiam illata actutum crepant. Aura ibi est saluberrima, noctu lusciniarum et canonarum plurimarum avicularum Orphea aemulantium concentus, subterlabentisque fluvii jucundum murmur, verno, aestivoque imo etiam authumnali, denec asperitas boreae quiescit, temporibus, invitant genas ad svave obdormiendum, pariter tempus matutinum evigilantis eodem concentu excipit. Agrum habet fertilis glebae; Promontoria verő ad meridionalem plagam Solis jubare animata dignorum lovis abaco vinorum feralia sunt; abundant praeterea delicatissimis Pomonae fructibus. Balneum Regináé vulgo dictum, est pronunc sine ulla cura; quod ebullit ex radicibus petrosorum montium, habetque sibi vicinum ad triginta circiter passus, Fontem Sancti Georgii, versus occidentem, nullo alias per totum annum erumpentem e visceribus terrae, nisi prima lunatione Április, qua crescente in tantum copiam limpidissimus tepidusque Fons excrescit, ut duos lapides molares defacile circumageret, decrescente verő eadem Luna, per totum decrescit, nullaque amplius aqua in alveo supermanet. Plurimis adversa valetudine affectis opitulatur, seu in alveo fiat balneatio, seu uti delicatiorum mos est, in ahenis calefacta aqua in cados effundatur. Est hoc castrum, cum totó Dominio Peculium Sacrae Regni Coronae, cujusdem Bona sensu Articulorum 3. et 4. Uladislai Regis Decreti 7. abalienari nullo modo queunt; erant tarnen ob publicas necessitates Palatino condam Hungáriáé Emerico Perényi et Consorti ejusdem Helenae Országh, pignori locatum, a quibus descendit successive per foemineam lineam ad Familiam Török de Ening, inde ad Familias Nyári de Bedeg et Baronum Haller de Hallerkő: recaptivatum nihilominus in possessionem Coronalem per Fiscum Regium ab Anno 1702. a Barone Samuele Haller, ac caeteris hypothecariis Possessoribus, ordinatio Juris processu, sub Divi Leopoldi Primi Caesaris et Regis Apostoliéi glorioso Regimene. Erant aedificia, a temporibus Divorum Nationalium Regum diligenter custodita atque conservata, eousque, donee Michael condam Teleki principis condam Michaelis Apaffi Transylvanicae Militiae Generalis, sub civilibus Patriae motibus, Anno 1678. proditione Mosquetariorum capto Castro Sacra Vulcania celebrasset; ab isto tempore fornicato ubique opere adornata Palatia, continuis tempestatum inclementiis exposita, in rudus, collapsis fornicibus, praeter ea, quae inter duas turres Orientem respicientes, supranominatus Baro Sámuel Haller scandulis contegi procuravit, transivere. Literae Alphabeticae in praemissa Delineatione. designant sequential A. Circumambulacra ex fabref actis lapidibus; B. Templum in latere Orientali anteriori parte prominens; C. Carcerem sub Arcé; D. Lapidibus stratum viam in Arcem ducentem; E. Aedes Officialium Custodum Arcis, cum duabus Turribus secundum-secundum Portám erectis; F. Pontem; G. Fossatum cum palude; H. Molendinum; I. Balneum Regináé; K. Fontem S. Georgii; L. Oppidum; M. Templum desertum lapideum; N. Modernum Helveticae Confessioni addictorum Templum ligneum; O. Turriculam ligneam cum campana; P. Viam ex oppido Miskolcz in Oppidum Győr et Castrum; Q. Fluvium Szinyva; R. Montes ad meridiem et Occasum sitos."

31 31. Aszalay Ferenc: Delineatio Castri Diós-Győr cum brevi ejusdem historico-topographica descriptione (Diósgyőr váráról készült rajz, annak rövid történeti-topográfiai leírásával együtt). FÖSZÉKESEGYH. K. Rex. II. h. 27. A tollrajz mérete: 340x220 mm. 146