Sobieski emlékkönyv. Sobieski III. János lengyel király halálának 300. évfordulója alkalmából rendezett konferencia anyaga - Komárom-Esztergom Megyei Önkormányzat Levéltára Évkönyvei 5. (Esztergom, 1999)
Peter Broucek: Pomoc wojskowa udzielona przez Polskę Węgrom w wieku XVII
W 1606 r. dzięki niezmiennie defensywnej strategii Habsburgów podpisano więc pokój. Granice pozostały nienaruszone, ale sułtan musiał uznać jeszcze jednego cesarza „rzymskiego" w Europie, od którego nie mógł już żądać podatków. Pokój zawarty w ZsitvaTorok na najbliższe 60 lat zażegnał niebezpieczeństwo nowej wojny. Lecz jeszcze przed tą wojną oraz bezpośrednio po niej, to jest w latach 1602, 1605, 1606 i 1608 stany poszczególnych krajów znajdujących się pod władaniem habsburskim zawiązały przymierze w celu uzyskania od panującego podobnych przywilejów, jakie wywalczyła szlachta polska przy okazji wolnej elekcji w 1573 r. Habsburgowie obawiali się, że po zrzuceniu ich władzy mogą powstać republiki stanowe lub szereg słabych królestw. Owe ruchy stanowe doprowadziły do powstania w Czechach w 1618 r., w Niemczech zaś - do wojny trzydziestoletniej. Rodzące się w królestwie Habsburgów i przynależnych doń krajach (z wyjątkiem Styrii i Tyrolu) ruchy stanowe wiązały się z „dawnymi" przywilejami wolnościowymi szlachty, z silnym wpływem kontrreformacji w sferze politycznej oraz z wprowadzanymi w życie surowymi postanowieniami Soboru Trydenckiego. Swoją rolę odegrało odrzucenie przez kalwinistów dogmatu o łasce bożej, upadek powołania i funkcji królewskiej oraz całkowite lekceważenie sakralno-politycznego znaczenia korony. Dochodził do tego upadek władzy centralistycznej i zmierzch nietolerancji wobec innowierców, odrzucających dogmat o Trójcy Świętej, przeciw czemu dozwolony w Siedmiogrodzie kościół unitariański energicznie walczył. Postawa królów polskich Zygmunta III Wazy oraz Władysława IV na początku oraz w pierwszym okresie wspomnianej wojny odegrała dużą rolę na Węgrzech, w Czechach i Austrii. Stany protestanckie w krajach znajdujących się pod władzą habsburską wywołały w 1619 r. wojnę domową, pozbawiły władzy ukoronowanego już na króla Węgier i Czech Ferdynanda II Habsburga i osadziły na tronie nowo wybranego w Czechach Fryderyka Pfalzi. Zawarły przymierze z protestanckimi stanami niemieckimi oraz z księciem siedmiogrodzkim Gaborem Bethlenem. Prowadził on w latach 1619, 1620, 1623 i 1626 za pozwoleniem dworu tureckiego mniejsze wyprawy od Preszburga poprzez Austrię aż do Moraw i naturalnie na Węgry Zachodnie, w których udział brała jego szybka jazda, uzupełniona własnymi oddziałami hajduckimi. Celem wypraw Bethlena było osłabienie władzy Ferdynanda i zrzucenie go z tronu oraz uzyskanie tronu Węgier pod protektoratem sułtana. W latach 1619, 1620 i 1623 król Zygmunt III Waza zezwolił na wprowadzenie ustanowionego w 1618 r. we Francji, Włoszech, Austrii i na Węgrzech zakonu rycerskiego „Milice Chr étienne", by jego oddziały lekkiej jazdy pełniły służbę na terenach południowej Polski. Oddziały te składały się głównie z Kozaków, ale istniały też inne oddziały wojskowe, łącznie 1 1 000 ludzi, zwane „Lisowczykami". Władza Ferdynanda II znalazła się w poważnym niebezpieczeństwie, kiedy Bethlen wraz z protestanckimi oddziałami czeskimi oraz południowo-austriackimi w 1619 r. założył blokadę wokół Wiednia, pragnąc zmusić miasto do poddania poprzez wygłodzenie jego mieszkańców. Wówczas właśnie konnica polska przedarła się na pomoc Austriakom na tereny południowych Węgier, Moraw, południowej Austrii i zachodnich Węgier, by zmusić do odwrotu oddziały Bethlena i pozostałe oddziały protestantów.
