VJESNIK 18. (ZAGREB, 1916.)
Strana - SVESKA 2. - 88
Iz istorije crkve hrvatskoslavonskih Srba tokom XVII. veka. Sa doseljavanjem Srba iz Turske u austrijski deo Hrvatske i Slavonije prenošena je tokom sedamnaestog stoleća u novu domovinu i pravoslavna vera srpskih doseljenika. Novija arhivalna istraživanja daju nam sve jasniju sliku o crkvenom životu doseljenih Srba. Život je ovaj bio pun napora i borbe. Katolička vera je kao vera dinastije i države imala dominantan položaj te je nastojala, da pravoslavnu crkvu privede u uniju sa rimskom crkvom, a ovome su se energično opirali doseljeni Srbi i njihove crkvene poglavice. Revnost, s kojom su katolici radili na unijaćenju srpske crkve, pojačana je time, što je bila u pitanju zemlja, u kojoj dotle nije bilo organizovane pravoslavne crkve i u kojoj nije ni protestantizam mogao da uhvati čvrsta korena. • Vrhunac svoj dostigle su ove crkvene razmirice sa osudom vladike Gavrila Mijakića na doživotnu tamnicu i sa postavljanjem unijatskog biskupa Pavla Zorčića za crkvenog poglavara hrvatsko-slavonskih Srba (god. 1670.). Na strani katoličkoj vodili su u borbi protiv pravoslavne vere glavnu reč zagrebački biskupi, jer se radilo o području, koje je spadalo pod zagrebačku biskupiju, ali u nastojanju, da unište srpsku šizmatičku crkvu, dolazili su biskupi u sukob sa interesima graničarskih vojnih zapovednika. Ovi zapovednici su redovito posredovali izmegju ratnog saveta odnosno austrijskog vladara i Srba pri seljenju njihovu sa turskog na austrijsko zemljište. Da bi predobili Srbe na seobu, obećavali su im zapovednici graničarski i primali su na sebe obvezu, da u novoj domovini njihova vera neće biti izvrgnuta nikakvim neprilikama. Ali nije samo ovo garantovanje slobodnog ispovedanja vere'pri seljenju srpskom rukovodilo krajiške generale, nego je i inače za njih bilo važno pitanje, hoće li se megju Srbima održati dobro raspoloženje. Zapovednici pogranični nisu imali mnogo smisla za verske raspre nego su ih u delanju rukovodili vojnički razlozi. No i pokraj zaštite od strane vojne vlasti, nisu Srbi ni do 1670. godine mogli da sačuvaju veru pravoslavnu u svoj čistoti njenoj nego su srpske vladike pod pritiskom zagrebačkih biskupa morale u više maha da načine kompromis i da prihvate bar neke spoljašnje znakove svoga pristajanja uz Rim.
