VJESNIK 16. (ZAGREB, 1914.)
Strana - 307
SV ASTICE. Borba za nezavisnost katoličke crkve u nemanićskoj državi od St. Stanojevića. Beograd 1912. (Ćirilicom). U povijesti južnih Slovena i danas su mnogi momenti neispitani. Uz glavne dogadjaje nalaze se nebrojena pitanja od sporednog značaja, pokraj kojih povjesničari mukom prolaze ili ih dodirnu tek da njima protumače druge, važnije stvari. Medjutim često puta kad oštro oko istraživačcvo iskine pojedino, dotle jedva opaženo pitanje iz kompleksa dogadjaja i kad to pitanje učini predmetom detaljne studije, iznenadi nas rezultat. Ne samo pojedini dogadjaji nego više puta i cijela stoljeća prikažu nam se u jačoj i potpunijoj svjetlosti. Stoga radosno prihvaćamo gornju raspravu prof. dra. Stanojevića. Predmet je njezin jedno pitanje, koje se povlači kroz dva stoljeća srpske prošlosti, ali kome se do sada u nauci nije poklanjala velika pažnja. Tek ova rasprava nam je pokazala, kako je zanimljiva i važna borba o nezavisnost barske arhijepiskopijc i kako je velik zamašaj ove borbe za kulturni i politički život srpskog naroda. Raspravu svoju počinje pisac sa opisom razvitka kršćanstva u jugozapadnom dijelu balkanskog poluostrva i prelazi na dolazak Srba u današnju domovinu njihovu i na širenje hrišćanske vjere i organiziranje crkve medju Srbima, na doba, kojim se Sta nojević specijalno bavio i u ranijim dijelima svojim. Prikazujući jačanje Zete, koja je pod vladarima Vojislavom, Mihajilom i Bodinom u XI. vijeku udarila čvrste temelje državnom životu, iznosi uzroke, radi kojih se porodila težnja, da se u mladoj državi srpskoj osnuje nezavisna katolička arhijepiskopija. Po Stanojeviću udaren je temelj nezavisnosti katoličke crkve u srpskoj državi 18. marta 1067., kad je papa Aleksander II. osnovao dukljanskobarsku episkopiju i podložio joj sve pokrajine i episkopije, koje se nalazile u državi zetskog vladara Mi hajila. Naskoro je nezavisnost ove crkve potvrdjena poveljom pape Klimenta III. od 18. januara 1089., izdatom arhijepiskopu barskom Petru. No kad su početkom XII. sto ljeća izbili nemiri i gradjanski ratovi u Zcti, izgubila je barska crkva moćnu zaštitu, koju je negda imala u vladarima zetskim te susjedni Dubrovčani zatraže od papske kurije, da se barska arhijepiskopija, zajedno sa svima njenim episkopijama podloži dubrovačkom arhijepiskopu Da bi potkrepili svoj zahtjev, falzifikovali su Dubrovčani svu silu papskih povelja iz ranijih vremena i koristili su se podporom Mlečica, pod čijim su pokroviteljstvom u to vrijeme stojali. Razvila se žestoka borba sa promenljivom srećom. U borbi su uzeli živog učešća i vladari iz kuće Nemanjine. dok se sredinom XIII. sto ljeća nije konačno utvrdila nezavisnost barske arhijepiskopije, poglavito zauzimanjem srpskog kralja Uroša I. Prikazujući ovu dugotrajnu borbu dubrovačke i barske episkopije izneo je Sta nojević mnogo zanimljivih momenata. Ogromna naučna literatura, upotrebljena u njegovoj knjizi, karakteristika pojedinih ličnosti, koje učestvuju u dogadjajima, prikaz psiholoških motiva njihovih, shvaćanje opće političke situacije u časovima odluke, način izlaganja dogadjaja, sve to skreće na sebe pažnju čitaoca i traži priznanje. Šteta, što u vri jeme pisanja ove rasprave još nije bilo publikovano klasično djelo ThallöczyJirecek
