VJESNIK 11. (ZAGREB, 1945.)

Strana - 25

Z. T A N O D I : ZAGREBAČKA »ZLATNA BULA« 25 a duktuse je vrlo vješto sastavljao u slovo, te ih je često težko razlučiti i vidjeti, koliko je duktusa upotriebio za slovo; slova imaju redovito 2—3, a kadkada i više, do 6 duktusa. Visoke stabljike slova imaju produžetke., većinom ravne, ali i zavrnute, i to one iznad redka na desno, a izpod redka na lievo. Slova »s« i »r« imaju dva oblika: »s« ima dugačko, nastalo u minuskulnoj kurzivi, i majuskulno okruglo na kraju rieči; »r« ima pored običnog oblika iz dva duktusa okrugli oblik osobito iza »o«, nastao iz kapitalnog spoja. Pojedina slova, koja znadu biti vrlo slična, osobito »c« i »t«, »u« i »n«, te jedno pored drugog »i. u. n. m«, jasno se razpoznavaju. Kaligrafska pisma imaju malo spojeva, koji su karakteristika kurzive, kojoj je svrha, da se piše što brže i što rjeđe diže pero. Pisar kaligrafskog pisma često diže pero, pa ne upotrebljava mnogo spojeva, što nalazimo i kod »zlatne bule«. Ipak ima nekoliko spojeva, koji su se upotrebljavali već u prijašnjim pismima, te ih je gotica preuzela, a nešto ih ima i u kolumnaciji, u kojoj su učinjeni prema kapitali rustici. Sve tri vrste spojeva imamo: 1) vezanje (unio), kada se prirodno spoje dva slova, te oba zadrže prvotni oblik, kao »c, e, f, r, t«, osobito kada se spajaju sa sliedećim »i«; 2) ligature (combinationes), kada se spajanje ne može izvršiti prirodno, već se mora nešto dodati, pa oba slova gube na svom obliku, kao iz kurzive preuzeto »st« i 3) splet (nexus) ili preplitanje, da se dva ili više slova spoje tako, da oba jednako gube, što nalazimo u kolumnaciji. U XIII. st. broj se kratica u izpravama znatno množi, dok ih u prijašnjim stoljećima ima razmjerno malo. Gotica je pismo, koje ima najviše kratica i znakova kraćenja, tako da je u nekim pismima, osobito u kasnijim stoljećima, gotovo svaka rieč skraćena. Ova se osebina gotice ogleda i u »zlatnoj buli«, u kojoj, kao i u ostalim tadanjim pismima svečanijih izprava, nema toliko kratica, kao kod drugih, manje važnih. Kratica ima suspenzivnih, kada se od rieči uzima prvo ili prva slova, a za ostala izostavljena slova dolazi znak kraćenja, i kontrakcionih, kada su izpuštena slova u sredini rieči, a izpisano je prvo i zadnje, odnosno prva i zadnja slova.

77 Množtvom kratica umnožavaju se i znakovi kraćenja, koje može pisar upotrebljavati po svojoj volji, kao i same kratice. Znakova ima obćenitih (signum generale), koji samo naznačuju, da je rieč skraćena, ali ne kazuju, na koji način, i suspenzivnih (signum suspensionis), koji naznačuju, da na kraju manjkaju neka slova. Oni mogu imati svoje vlastito značenje, da naznače, koji elementi nedostaju u skraćenoj rieči bez obzira na slovo, nad koje su postavljeni ili kojim su vezani; ili relativno značenje, koje se mienja prema slovu, uz koje su vezani.

78 77 Cappelli Adriano, Dizionario di abbreviature latine ed italiane, III. ediz., Milano 1929., str. XII—XXII. 78 Cappelli, o. c., str. XXIII, i dalje.