VJESNIK 11. (ZAGREB, 1945.)

Strana - 8

8 VIESTNIK HRVATSKOG DRŽAVNOG ARHIVA je iztaknuti, da je od sviju gradova najviše povlastica za Bele III. (IV.) dobio Zagreb, te su njegove slobodštine najobširnije.

27 Mnoge darovnice već i prije Bele III. (IV.) sadrže pripadnosti — pertinencije posjeda, kod kojih su označene granice posjeda. Većina gradskih povlastica Bele III. (IV.) nema granica gradskih posjeda, a neke imaju, kao zagrebačka, samoborska i njitranska. Obična je formula za početak opisa granica »cuius terre mete

....«, za početak toka gramca »prima meta

...«, a to ima i »zlatna bula«. Način opisivanja granica u »zlatnoj buli« podpuno odgovara tadanjem običaju opisivanja; iste su rečenice, rieči, .nazivi predmeta i mjesta, kojima teku granice, prema kojima je danas redovito vrlo težko točnije odrediti tadanje granice.

28 Na kraju teksta naznačena su sredstva, kojima je izprava ovjerovljena

29 tako, da dobiva punu vjerodostojnost. To je koroboracija (corroborate), a sadrži molbu ili zapovied, da se izprava potvrdi pečatom ili slično. Za Bele III. (IV.) kao i za Andrije I. (II.) koroboracija redovito počinje s »ut igitur, ut autem, nos igitur«, te navodi, da je pravni čin dobio trajnu vriednost samom izpravom potvrđenom kraljevim pečatom. To ima i »zlatna bula«, koje koroboracija počinje s »ut igitur« i ide do »perpetuo confirmantes«, te veli, da je pravni čin određen od kralja (»ordinatid nostra et dictorum libertas hospitum«) dobila trajnu vriednost (»perpetuo«) samom izpravom (»presens Privilegium«), potvrđenom zlatnom bulom kraljevom (»auree bulle nostre munimine«). Gotovo svi kraljevski privilegiji, uz mali izuzetak

30 nazivaju se najobćenitije »littere«, ili dosta često »pagina« ili rjeđe »Privilegium«. Sva tri iemna mogu doći kod svečanih i običnih privilegija sa zlatnom bulom i bez nje. »Zlatna bula« ima naziv privilegija, kao i neke druge tog vremena.

31 Pečat je kod privilegija viseći, i to za Bele III. (IV.) dvostrani voštani »sigillum duplex« ili zlatni s uobičajenom formulom u koroboraciji »charactere auree bulle«, odnosno rjeđe samo »auree bulle« kao kod zagrebačke. 32 Koroboracijom završava tekst, a iza njega sliedi završni dio ili eshatokol, koji je dosta promjenjljiv s obzirom na razne kancelarije odnosno izdavače. U ugarskim kraljevskim izpravama od kraja XII. st. redovito sadržava podatke datiranja sa stanovitim razlikama i manjim promjenama. Svečani privilegiji Bele III. (IV.) i kasniji za razliku od običnih imaju uz datiranje redoslied savremenih dostojanstvenika. Datiranje počinje formulom »datum per manus«, koja se prije Bele II. (III.) javlja samo 27 Stephanus Ladislaus Endlicher, Regum hungaricarum monumenta Arpadiana, Sangalli 1849., donosi tekstove slobodština pojedinih gradova, iako ne sviju, i dieli ove tekstove u odlomke prema broju povlastica, od kojih najviše odlomaka ima Zagreb, i to 23, zatim Pešta 18, Szombathély 14, a ostali gradovi još manje. 28 Kod izprava prije XIII. st. na kraju teksta vrlo je često dolazila sankcija (sanctio), naredba, da se volja, izražena u izpravi, izvrši pod prietnjom kazne. Upotrebljavali su je i u ugarskim kraljevskim izpravama, i to većinom u obliku duhovne kazne, anateme, otežčane kadkada svjetovnom kaznom (poena). 29 Bresslau, o. c, str. 42. 30 Tako se n. pr. darovnica Samoboru god. 1242. naziva samo »presentem« (t. j. paginam, Smičiklas, o. c, IV. str. 164), kao i neke druge izprave. 31 Svečani privilegij Trogiru također se naziva »Privilegium« (Smičiklas, Codex IV., str. 148.), za tim jedan obični privilegij iz god. 1248. (Wenzel, o. c. VII., str. 256.) itd. 32 Isto ovako ima i privilegij Bribirskima iz god. 1251. (Smičiklas, o. c. IV., str. 467.).