ARHIVSKI VJESNIK 33. (ZAGREB, 1990.)

Strana - 77

Aleksandar Matkovski, Stočarski danak — filurija. Arhivski vjesnik, 33 (1990), 34, str. 71—77. 2. Porez koji su plaćali vlasi, odnosno svi stočari Balkanskog Poluostrova sa vlaškim statusom. Od svake se kuće, ognjišta i dimnjaka uzimalo po jedan zlatnik »vlaški altan«. 3. Filurija je istovremeno označavala svekupnost vlaških poreza na i kuću, odnosno porodicu koja je davala te poreze. Reč filurija je imala i drugo značenje: 1. Vlah — stočar koji je umesto harača, ispenđe i ušur, plaćao je filuriju — »vlaški altan«; 2. Svako ko je bio obavezan da plaća filuriju, koji je imao vlaški status bez razlike na veru i narodnost, no sa obaveznom stočarskom proizvodnjom.

13 Vlasi su najčešće davali po jednu filuriju na jednu kuću i zato se ova dažbina zvala još i »filurijska kuća«. Iz istih razloga i filurija je ponekad značila dom, odnosno porodicu, koja je plaćala filuriju. Filurija se plaćala po jedan zlatnik od svake vlaške kuće ili kao protuvrednost od 40 akči koliko je u šestdesetim godinama XV veka vredeo jedan venecijanski dukat. Kasnije plaćali su 45 akči koliko je tada vredeo jedan dukat. Filurija kao osnovna dažbinska obaveza balkanskih vlaha predstavljala je značajan prihod državi. Ovo je svakako bila predturska obaveza vlaha jer Turci ne bi mogli da je nametnu još u početku i to u vreme kada nisu bili pogodni uslovi za uvođenje novih dažbina zbog ratova koje su se vodili protiv Srbije, Bosne, Mađarske i Austrije i kada je mnogo hrišćanskog življa, uključujući i vlahe, bežali od turske na mađarsku teritoriju. Da bi se sprečile zloupotrebe, u vreme skupljanja filurije, bilo je propisano da se to radi pod kontrolom ili »u prisustvo kadija«. Ovo je bilo potrebno jer su sakupljač (emin) i pisar, koji je vodio filurđiske spiskove, uzimali za sebe još po jedno akče od svake kuće, mada im je bilo zabranjeno da uzimaju »poklon«. Pošto se u turskim dokumentima upotrebljavala reč »poklon«, ovo pokazuje da se radi o jednoj staroj tradiciji prenesenoj od starog južnoslavenskog običajnog prava. Kontrolom ili eventualnim prisustvom kadija mogla se sprečiti svaka zloupotreba od sakupljača.

14 Neki istoričari precenjuju značaj filurije kao važnu povlasticu za vlahe i smatraju da su ovom privilegijom vlasi-stoćari imali mogućnost da sakupe, reorganizuju i ujedine stara slovenska plemena u planinskim krajevima, iako i u tome ima istine. Međutim, filurija nije bila neka velika privilegija. Ona je bila značajna samo ako nisu uzete u obzir sve druge vlaške, pretežno vojničke obaveze, koje nije imala zemljoradnička raja. Uvođenje filurije kao najvažniji stočarski danak bilo je najčešće u onim oblastima gde je najvažniji seoski dažbinski objekat bila sitna stoka — ovca i koza.

15 13 Isto, 149. 14 Bojanić D., Vlasi u Severnoj Srbiji, n. dj., 259—260. 15 Bojanić D., Turski zakoni, n. dj., 30,, i Jedan rani kanun, n. dj., 149. 77