ARHIVSKI VJESNIK 4-5. (ZAGREB, 1962.)

Strana - 336

ARHIVSKI FOND SLAVONSKO-SREMSKA-GËNËRALNA KOMANDA Lazar Ćelap Državni arhiv NR Hrvatske u Zagrebu spada pio obilju i istorijskoj vredooisti svojih skupina: fondova i zbirki, među najvažnije arhive u našoj zemlji. Može se šta više bez preterivanja reći: što je Dubrovački arhiv za naš srednji vék, to je Državni arhiv u Zagrebu za hrvatsku i srpsku istoriju novog veka, i njega nijedan istraživač naše istorije toga vremenskog razdoblja ne može mimoići. Među arhivskim celinama toga arhiva ističe se naročito fond Slavonsko-sremske generalne komande (1701-1848) koja je imala svoje sed ište do god. 1783. u Osijeku, a zatim u Petrovaradinu, i bila neke vrste zemaljska vlada za Slavansko-sremsku vojnu granicu, predstavljajući drugu instanciju u svim upravnim, a neko vreme, dok nije bio obrazovan posebni Apelaeioini sud u Petrovaradinu, i u sudskim poslovima. Preko uje je vrhovna upravna i sudska vlast za Vojnu granicu, Dvorski ratni savet u Beču, izdavao svoja naređenja koja su dostavljana na izvršenje prvostepenim graničnim vlastima: regimentama i magistratima slobodnih vojnih Komuniteta. Iako njezine arhivalije ne sežu.tako duboko u prošlost — osnovana je u XVIII stoleću posle oslobođenja Slavonije i Karlovačkog mira — kao' one Karlovačkog ili Varaždinskog generalata, one ipak po svojoj istorijskoj važnosti za njima ne zaostaju, nego ih, može se reći, i nadimašuju. Pod njenu jurisdikciju spadale su tri slavonske graničarske regimente: Gradiška (N. Gradiška), Brodska (Vinkovci) i Petrovaradinska (Mitrovica) te četiri slobodna vojna komuni teta: Petrovaradin., Karlovci, Zemun i Brod. Od 1763. do 1848. bio joj je podređen i Šajkaški bâtaijon (Titel), a od 1783. do 1790. i Banatska granica. Ovo poislednje je od naročite važnosti zbog toga što obuhvaća vreme Austro-turskog rata (1788-1791), kada su vršene velike migracije Nemaca i stanovništva iz Srbije na područje današnje Vojvodine, a pored toga, osim za to vreme, u našim se arhivima ne nalazi ni najmanji deo arhivalija bivše Banatske generalne komande i Banatsfco-srpske vojne kasnije generalne-komande u Ternišvaru, pod kojom je gotovo dva stoleća živeo srpski narod u Banatu, a da i ne spominjemo da je Nemačko^banatska regimenta (Pančevo) predstavljala najnaseljeniji deo< Vojne granice. Na granici Srbije i Bosne vršila je Slavonsko-sremska generalna komanda preko svojih podređenih organa: regimentskih i kordonskih komandanata, a naročito preko' Zemunske vojne komande, posmatranja nad zbivanjima u turskim provincijama i Srbiji kroz 18. i 19. stoleće i na osnovu njihovih izveštaja obaveštavala Dvorski ratni savet. Naročito je u tom pogledu bila aktivna za vreme prvog srpskog ustanka, prateći stalno događaje u Srbiji, na osnovi izveštaja Zemunske vojne komande, sve do svoga prestanka 1848. godine. Iz njenih spisa iskrsavaju jasno borbe i stanje Srbije za vreme prvog srpskog ustanka, slom Karađorđeve Srbije i sudbina njenih starešina, drugi ustanak i prva vlada Kneza Miloša i Mihajla te Srbija za vlade Ustavobranitelja, sa svim teškoćama, bunama i porođajnim mukama rađanja nove srpske države. Od 1807. postoje kod dotične generalne komande naročiti prezidijalni spisi koji su se, gotovo isključivo, odnosili na događaje u Srbiji i Bosni. — 336 —