ARHIVSKI VJESNIK 4-5. (ZAGREB, 1962.)

Strana - 323

Ôvdjê se .ne radi da li je trebalo doći do stvaranja nove države, odnosno do ujedinjenja. Ne, do ujedinjenja Južnih slavena (je trebalo i moralo doći; to je bila ideja najnaprednijih ljudi u zemljama koje su se nazivale južnoslavenskim. Ali se radilo o tome, na kojim će principima biti zasnovano to ujedinjenje, radilo se o tome da se jedno nacionalno ugnjetavanje ne zamijeni drugim, da se socijalno izrabljivanje radnih ljudi pod Austrougarskom ne zamijeni još gorim socijalnim izrabljivanjem od mlade nezajažljive buržoazije u novostvorenoj državi. Radilo se o tome da se ostvari vjekovni san naroda koji su se otresli od austrougarskog ugnjetavanja, da budu nacionalno ravnopravni i slobodni u novoj, ujedinjenoj država Radilo se o tome da radne mase u novoj, državi ne budu prepuštene na milost i nemilost kapitalističkog izrabljivača isto onako kao pod Austrougarskom monarhijom«. (2) U vezi s time samo po sebi postavlja se pitanje: kako je uopće moglo doći do toga da se u vrijeme kada su gotovo bili sazreli svi uslovi za revoluciju, za svrgavanje tiranije dvora i buržoazije događaji razvijaju sasvim suprotnim smjerom, t. j. učvršćivanju monarhije i tiranije, učvršćivanju vlasti jugoslavenske buržoazije. Odgovor na to pitanje može nam dati niz historijskih činjenica tako karakterističnih baš za razdoblje života mlade jugoslavenske države u vrijeme »ujedinjenja« 1918. godine, a naročito prvih godina života države SHS poslije ujedinjenja. Prije svega potrebno je istaknuti da već sam akt »ujedinjenja« 1918. godine kako od službene srpske strane, tako i od buržoazije u novooslobođenim zemljama nije shvaćen u pozitivnom smislu, tj. u smislu pravog i potpunog političkog, socijalnog i nacionalnog oslobođenja naroda. Od službene Srbije i »oslobođenje« i »ujedinjenje« i prije 1918. godine, a i poslije izvršenog »ujedinjenja« 1918. u državu SHS bilo je samo sredstvoi» .. . za proširivanje, protezanje srbijanske državne vlasti na pripojene zemlje, koje su se zahvaljujući takvom »oslobodilačkom« metodu nužno pretvarale u usvojene, potlačene pokrajine«. (3) Tu metodu pokazili su srbijanski vlastodršci mnogo prije samog »ujedinjenja« 1918, još za vrijeme balkanskih ratova, kada su uveli »kolonijalno izrabljivački režim u Makedoniji i oslobođenim krajevima stare Srbije, gdje su vršili besprimjerna nasilja i provodili prave pogrome nedužnog stanovništva«. (4) »Sa jednim čudnim, drskim, nečuvenim urlikom oduševljenja što će se zagrabiti što više kilometara sva je buržoazija gurala diviziju za divizijom na klanice, s radošću propraćala svaku vest o novim hiljadama palih sinova proleterskih i sirotinjskih, s veselošću bacala čitave armije da konačno propadnu ü prodiranju kroz krševitu Albaniju ..., laka sroa satirala hiljade ljudi

.. nudila vojsku bugarskim zavojevačima, samo da bi se od nijih mogle tražiti i dobiti kompenzacije u Makedoniji!« (5) Već gore navedene činjenice najplastičnije ukazuju da bi pravilno i potpuno »ujedinjenje«, a time i rješenje svih socijalnih, političkih i nacionalnih pitanja ugrozilo omrznutu, izrabljivačku čaršijsku velikosrpsku hegemonističku buržoaziju. U istoj i još većoj mjeri to vrijedi istaknuti (2) Josip Broz Tito, Referat na V kongresu KPJ, str. 25-26. izdanje »Kulture«, 1948. (3) V. Bogdanov, Historijska uloga društvenih klasa u rješavanju južnoslavenskog nacionalnog pitanja, Zagreb 1954, izdanje JAZU, str. 114. (4) Na istom mjestu, str. 114. (6) Istorijski arhiv KPJ, tom III, Socijalistički pokret U Srbiji 1900-1919, izd. 1st. odjeljenja CK KPJ, Beograd, 1950, str. 249. — 323