Püspöki jelentések a Magyar Szent Korona Országainak Egyházmegyéiről 1600–1850

Conferentiis pastoralibus Ecclesia iam pridem utebatur, et hoc institutum aevo novo Benedictus XIII. pro ecclesiastica provincia Romana accuratius stabilivit. Etsi praescriptiones Benedicti XIII. pro universa Ecclesia non fuerunt obligatoriae, attamen Sedes Apostolica has tamquam exemplaria episcopis proposuit. Conferentiae casuum moralium vel conscientiae per districtus vicearchidiaconales habitae in dioecesibus nostris secundo dimidio saeculi 18. introductae sunt, sed ne in prima quidem parte saeculi 19. in omnibus episcopatibus adhibebantur; attamen saltern per casus bis terve annuatim litteris mandatos et solutos supplebantur. Conferentiae quotannis habitae, etsi secundum synodum nationalem 1638 quattuor deberent esse, non fuerunt numero aequales in singulis dioecesibus. Concilium Tridentinum renovationem vitae ecclesiastícae urgens per decretum suum circa seminaria (Sess. XXIII. 18. de ref.) usque ad radices descendebat, disciplinaeque et curae pastorali aetatis novae fundamenta iecit. Exsecutío huius decreti clarissimi facillime et citissime in Italia et Hispania accidit, etiam in Germania adhuc saeculo 16. in dioecesibus multis seminaria erecta sunt. In Gallia initium quidem difficultatum multaruin erat plenum, sed saeculum 17. successibus suis magnificis omnia compensavit. In Hungaria seminarium primum Nicolaus Oláh archiepiscopus Strigoniensis iam anno 1566 erexerat, ergo annis duobus tantum post, quam primum seminarium in Germania, et sex annis ante, quam primum in Gallia conditum est. Sed postea usque ad fundationem Collegii Pazmaniani Viennae (1624) res parum processit. His temporibus Collegium Germanico-Hungaricum in Urbe pro dioecesibus Hungaricis magnum adiutorium erat. Promotor verus et efficacissimus rerum seminariorum in Hungaria Card. Petrus Pázmány fuit. In eius persona uniuntur duo elementa spiritus seminarialis Hungarici fere unius et dimidii saeculi essentialia: Romanum et Jesuiticum. Episcoporum, qui seminaria fundaverunt, usque ad annum 1800 plusquam 2/3 pars, usque ad annum 1850 plusquam dimidium e Collegio Germanico-Hungarico provenit, seminaria nostra vero fere usque ad abolitionem Societatis Jesu iuxta systema Jesuiticum regebantur, — Concilium Tridentinum, quod ad studio pertinet, libertatem notabilem dedit episcopis, Episcopi nostri hac licentia usi sunt: clerus saecularis saec. 17. — maxime propter penuriam sacerdotum — maiore ex parte tantum philosophiam et unum alterumve annum casus conscientiae didicit. Saeculo 18. institutio cleri iam perfectior erat, praesertim post annum 1740. Disciplina cleri iunioris fere usque ad medium saec. 18, in seminariis et universitatibus a Societate Jesu directis eximia erat, sed postea — magna ex parte propter aversionem contra Societatem orta — dissolutio diuturna orditur. Intra finem regiminis Mariae Theresiae Status incipit negotia seminariorum reguläre, quae evolutio valde nociva tempore Josephi II, adhuc magis valuit, et institutione seminariorum generalium clerum iuniorem prorsus ita